Wijze lessen
Vanaf 16 september 2019 is het boek “Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek” gratis te downloaden voor iedereen die op zoek is naar passende ingrediënten voor effectieve didactiek. Het boek, geschreven door zes auteurs uit Nederland en België, presenteert in de vorm van twaalf bouwstenen de meest recente wetenschappelijke inzichten op het vlak van leren en instructie. Deze inzichten worden vervolgens verbonden met de praktijk van het lesgeven.
Het is een inspirerend boek, dat ik opleiders, onderwijsgevenden en onderwijsbegeleiders van harte aanbeveel. Sommige bouwstenen zult u vast al herkennen en wellicht zelfs al toepassen, andere zijn misschien nieuw voor u of waren in uw geheugen weggezakt.
In de opsomming hieronder probeer ik uw geheugen wat op te frissen. Daarin laat ik alle twaalf bouwstenen uit het boek de revue passeren. Vervolgens voorzie ik iedere bouwsteen van praktijkvoorbeelden uit het leesonderwijs. De voorbeelden heb ik willekeurig gekozen en dienen vooral als illustratie.
1 Activeer relevante voorkennis
Blik aan het begin van de leesles terug op de vorige les(sen). Herhaal de voorkennis die de leerlingen nodig hebben om de nieuwe leerstof te begrijpen, zoals bijvoorbeeld letterkennis in groep 3 of achtergrondkennis over de inhoud van een tekst die de leerlingen in de les gaan lezen. Door de voorkennis op te halen, biedt u de leerlingen een kapstok om nieuwe leerstof aan te verbinden.
2 Geef duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie
Werk tijdens de gefaseerde leesles aan minimumdoelen voor de hele klas. Het GRRIM-model blijkt voor het leren lezen erg effectief te zijn. In dit model geeft de leerkracht tijdens een les steeds meer verantwoordelijkheid aan de leerlingen. Dit kan een leerkracht (gr. 3) bijvoorbeeld doen, door een tekst eerst voor te lezen, daarna in te oefenen door koorlezen, om vervolgens de tekst door de leerlingen zelf te laten lezen (duolezen / zelfstandig lezen). De duidelijke lesstructuur, het modellen van de leerkracht, het samen en zelfstandig oefenen en de feedback die de leerlingen krijgen, zijn hierbij essentieel; al deze elementen sturen de leerlingen in de juiste richting.
3 Gebruik voorbeelden
Laat kinderen in aanraking komen met goede voorbeelden. Dit kan een leerkracht bijvoorbeeld doen door de stappen van de elementaire leeshandeling hardop voor te doen of door hardop na te denken over een tekststructuur, het toepassen van leesstrategieën of het construeren van een situatiemodel. Ook voorlezen is een effectieve activiteit om de leesvaardigheid te demonstreren, leerlingen kennis te laten maken met mooie boeken en teksten en het aanwakkeren van de leesmotivatie.
4 Combineer woord en beeld
Doe dit bijvoorbeeld door tijdens de leesles gebruik te maken van wandplaten met woordstroken, letterkaartjes, woordwebben, woordstroken bij voorwerpen in de klas en (digitale) prentenboeken. Op deze manier kunnen leerlingen afkijken, vergelijken en tot begrip komen.
5 Laat leerstof actief verwerken
Ga in gesprek met de leerlingen over de inhoud van een tekst en laat ze (samen) aantekeningen, schema’s, samenvattingen maken en teksten schrijven over de onderwerpen waarover ze gelezen hebben.
6 Achterhaal of de hele klas het begrepen heeft
Hou goed in de gaten of de leerlingen de leerstof begrepen hebben door het stellen van vragen, toetsen, observeren en het voeren van leesgesprekjes.
7 Ondersteun bij moeilijke opdrachten
Ondersteun de leerlingen die dat nodig hebben. Doe dit zowel tijdens de leesles, door bijvoorbeeld leerlingen te helpen bij het kiezen van een leesboek, het geven van positieve feedback of door een leerling met startproblemen op weg te helpen. Zwakke lezers hebben vooral baat bij extra leestijd.
8 Spreid oefening met leerstof in de tijd
Het is belangrijk dat er iedere dag aandacht is voor leren lezen (met begrip), ook bijvoorbeeld tijdens de zaakvakken. Lees iedere dag voor en zet vrijlezen dagelijks op het rooster. Het is beter om iedere dag 20 minuten te lezen dan om op een dag in de week 100 minuten te lezen.
9 Zorg voor afwisseling in oefentypes
Leren lezen leer je vooral door veel te lezen. Maar, dat kan met verschillende soorten boeken en teksten (types en genres) en op verschillende manieren. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelfstandig lezen, voorlezen, theaterlezen, luisteren en schrijfactiviteiten uitvoeren.
10 Gebruik toetsing als leer- en oefenstrategie
Volg de leesontwikkeling van de leerlingen nauwkeurig door observatie (bv: leesinteresse en taakgerichtheid), toetsing (bv: leesniveau en leesbegrip) en leesgesprekjes (bv over doelen en leesmotivatie). Gebruik de gegevens om de leerlingen verder te helpen.
11 Geef feedback die leerlingen aan het denken zetten
Geef leerlingen feedback over het proces (hoe ze lezen), de taak (wat ze lezen en wat ze ermee doen) en hun zelfregulatie (wat ze doen als ze bijvoorbeeld ergens tegenaan lopen), zodat ze houvast krijgen bij het behalen van de doelen. Als leerlingen de feedback (nog) niet begrijpen, is extra instructie zinvoller.
12 Leer je leerlingen effectief leren
Het is van belang dat leerlingen inzien dat lezen voor hun ontwikkeling en hun functioneren in de maatschappij van belang is. Het is daarom goed om dit duidelijk te maken en aandacht te besteden aan leesmotivatie. De bibliotheek kan daar een goede partner bij zijn. Daarnaast kunnen leerlingen vaardigheden leren om het leren lezen en het begrijpen van teksten nog beter onder de knie te krijgen zoals bijvoorbeeld het inzetten van leesstrategieën, schrijfactiviteiten en het samen in gesprek gaan over een tekst.
De twaalf bouwstenen zijn, zoals u kunt zien, goed toe te passen binnen het leesonderwijs. Ik hoop u hiermee te inspireren om uw leeslessen nog net iets effectiever te maken, of waarmee u misschien uw handelen net iets beter kunt verantwoorden. Zou dat geen mooie start van een nieuw decennium zijn? Leesonderwijs ontwerpen en verzorgen dat werkt!
Auteur: Mirjam Snel (januari, 2020)